GRUZIŃSKA KATEDRA GELATI
Miał być odpowiednikiem Aten i Jerozolimy, a jego historia sięga roku 1106. Mowa o kompleksie klasztornym Gelati, prawdziwej perle Imeretii.
Centrum nauki i kultury od XII wieku
Zespół klasztorny Gelati został ufundowany przez króla Dawida Budowniczego w roku 1106. Legenda głosi, że sam król aktywnie brał udział w budowie katedry. Po śmierci został w niej pochowany. Część Gruzinów i historyków zajmujących się tym okresem i architekturą uznaje również legendę o tym, że w sekretnym miejscu na terenie klasztoru pochowano także królową Gruzji - Tamarę w roku 1213.
W obrębie murów Gelati znajdują się: katedra pw. Narodzenia NMP, kościół św. Grzegorza, budynek akademii oraz dzwonnica wybudowana nad źródłem. Nie zadziwi jednak nikogo, że najważniejszą budowlą całego kompleksu jest katedra.
Katedra Gelati
Świątynia ta zbudowana jest na systemie krzyżowo-kopułowym. To, co wyróżnia ją na tle budynków Gruzji wschodniej, pochodzących z tamtego okresu, są trzy apsydy wysunięte z lica ściany. Apsydy to nic innego jak pomieszczenia umieszczone na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, które dostawiano do brył budynków, zazwyczaj świątyń. Zamykały one najczęściej prezbiterium. Zazwyczaj stosowano po prostu płaską ścianę na fasadzie. Ponadto apsyda ołtarzowa nie jest, jak to ówcześnie budowano, półokrągła, ale pięcioboczna. Każdą z tych płaszczyzn pokryto dekoracyjną arkadą takiej samej wielkości.
Nad centralną częścią katedry Gelati wznosi się kopuła. Całą bryłę świątyni urozmaicono narteksami dobudowanymi z trzech stron i powiązanymi z korpusem budynku. Natresk to po prostu kryty przedsionek przy przedniej, czyli frontowej ścianie kościoła. To popularne rozwiązanie w architekturze wczesnochrześcijańskiej, bizantyjskiej oraz w okresie wczesnośredniowiecznym.
Poszczególne fasady budynku ozdobiono charakterystycznymi arkadami, a sam ornamentalny wystój świątyni nie został skończony. Prace nigdy nie zostały w pełni wykonane.
Zespół klasztorny Gelati
Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że w świątyni zachowały się wspaniałe freski, pochodzące z XII-XVIII wieków. Zdecydowanie najcenniejszym zabytkiem klasztoru Gelati jest przepiękna i niezwykła mozaika z XII wieku. Zdobi ona konchę (półkoliste sklepienie nad wnęką) apsydy ołtarzowej. Był to zabieg stosowany w tradycji Gruzińskiej, czego doskonałym dowodem jest wspomniana mozaika. W swoim centrum przedstawia ona Matkę Boską z Dzieciątkiem na złotym tle. Mozaikę wypełniają także adorujący Maryję i Jezusa archaniołowie – Michał i Gabriel, którzy umiejscowieni zostali po lewej i prawej stronie tego dzieła sztuki. Co ważne – takie połączenie fresków i mozaiki, które wykonane zostało w katedrze Gelati, nie ma analogii w sztuce bizantyjskiej.
Katedra Gelati aktualnie
Monastyr Gelati położony jest niedaleko na wschód od miasta Kutaisi, w Imeretii w zachodniej Gruzji. Monaster albo monastyr to nic innego jak tradycyjna nazwa klasztoru dla kościołów wschodnich. Pierwotnie monaster oznaczał po prostu zespół oddzielnych pomieszczeń mieszkalnych przeznaczonych dla mnichów objętych klauzurą. Dopiero w późniejszym okresie termin ten nabrał znaczenia odpowiadającemu klasztorowi w chrześcijaństwie zachodnim.
Zarówno miejscowi, jaki i ci, którzy słyszeli o tej katedrze i działalności Akademii Gelati, nazywają ją nową Grecją lub drugimi Atenami. W 1994 roku Monastyr Gelati został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Inga Durew