PERŁA KAUKAZU, CZYLI MIASTO DERBENT

Derbent jest najstarszym miastem Federacji Rosyjskiej. Nazywane perłą Kaukazu kryje w sobie zaratusztrianizm*, islam, perskie twierdze i cmentarze. I wcale nie mowa tutaj o Iranie.

Twierdza Derbent

W 2003 roku na światową listę dziedzictwa UNESCO trafiła mieszcząca się w Derbencie twierdza, jej zabudowania oraz cały zespól miejski. Derbent leży w rosyjskim Dagestanie i jest miastem w Rosji najdalej wysuniętym na południe. Dagestan od północy graniczy z Kałmucją, na północnym zachodzie z Krajem Stawropolskim, na zachodzie z Czeczenią, zaś na południu z Azerbejdżanem. 

Zabytkowy zespół miejski, cytadela oraz twierdza w Derbencie – rys historyczny

Źródła historyczne uznają miasto Derbent za najstarsze w Rosji. I nie ulega to wątpliwości. Archiwa potwierdzają jego istnienie jeszcze przed naszą erą, a mianowicie w VIII wieku.

Dobrze zachowana twierdza w Derbencie chroniła północną granicę państwa dynastii Sasanidów. Obszary tego kraju rozciągały się ówcześnie na wschód od miasta, a także na Zachód od największego jeziora świata, czyli Morza Kaspijskiego. Panowanie perskie dzierżyło te tereny od VI wieku przed naszą erą. Natomiast do IV wieku naszej ery twierdza w Derbencie stanowiła część Albanii Kaukaskiej, satrapii imperium perskich Achemenidów**. 

Jak wygląda twierdza w Derbencie?

Fortyfikacje, które wzniesione zostały ze skalnych bloków, tworzą dwa równoległe względem siebie pierścienie murów. Ten typ ułożenia zapewnia nieprzekraczalną barierę, ciągnącą się od Morza Kaspijskiego aż do samych gór. W średniowieczu zaczęła się rozbudowa Derbentu i w  obrębie murów zaczęto sukcesywnie wznosić zabudowania miejskie. Co ważne – oryginalne tkanka miejska przetrwała po dzień dzisiejszy. 

Derbent – nazwa miasta

Pochodząca od perskiego słowa „darband”, nazwa Derbentu oznacza tyle co „Zamknięte Wrota”. Badania historyczne i archeologiczne odnajdują jej zapis na przełomie V i VI wieku przed naszą erą, co świadczy o tym, że od tego okresu była ona używana. Mieszczące się na twierdzy trzydzieści wież obronnych, które skierowane są ku północy, sięgają czasów panowania Chosrow I Anoszirwana, syna Kawada I***.

Doskonała lokacja miasta przyczyniła się do tego, że na przestrzeni lat przechodziło ono z rąk do rąk. Było w posiadaniu królestw perskich, arabskich, mongolskich, timurydzkich i irańskich. Gdy w roku 654 twierdzę zdobyli Arabowie, przekształcili ją w ważne centrum administracyjne, propagując tym samym na jego obszarze islam. Na mocy pokojowych traktatów, zawartych w 1813 roku w Gulistanie, miasto Derbent przeszło w ręce Rosji.

Co warto wiedzieć o Derbencie?

W perskich traktatach geograficznych odnajdziemy starszą nazwę fortecy, niż ta, która została wspomniana wcześniej. Figuruje tam zapis „Wērōy-pahr”, co tłumaczone jest jaki „Gruziński Strażnik”. Natomiast arabskie źródła historyczne prezentują nazwę „Bāb al-Abwāb” lub „al-Bāb”, co w tłumaczeniu miałoby oznaczać „Bramę Bram”.

Twierdzę tę identyfikuje się także często z legendarną Bramą Aleksandra, czyli twierdzą, której wzniesienie przypisuje się Aleksandrowi Macedońskiemu. Zadaniem jej było strzeżenie przed najazdami barbarzyńców północnej granicy imperium. Aktualnie przez Derbent przebiegają tory kolejowe i droga, która można dotrzeć do Baku.

*Jest to religia islamska wywodząca się z dawnych wierzeń ludów indoeuropejskich. Wyznawczy jej nazywani są „czcicielami ognia”. Awesta to święta księga zaratusztrian. Zaratusztra, Zoroaster, lub też Zaratustra to perski prorok i kapłan, a także reformator religijny, od którego wywodzi się nazwa tej religii. Jest to jedno z najstarszych wierzeń na świecie. \w języku awestyjskim jego imię oznacza „ten, który potrafi zarządzać wielbłądami”.

**To dynastia panująca w Persji w latach 550-330 przed naszą erą. Nazwę swoją wywodzi od imienia legendarnego Achemenesa. Dowody na jego istnienie znajdują się w genealogiach dynastycznych. Jego synem miał być Teispes, a Grecy samego Achemenesa uważali za syna Egeusza lub Perseusza.

*** Chozroes I, zwany również Sprawiedliwym to władca Persji w latach 531 - 579 z dynastii sasanidzkiej. W języku pahlawi jego imię oznaczało „O nieśmiertelnej duszy”. Będąc królem unowocześnił system podatkowy, dzięki czemu możliwa była ekspansja terytorialna i kulturowa, co jednak doprowadziło do zubożenia społeczeństwa.

Inga Durew